اقتصاد بازارهای اخلاقی و توجه به ارزش‌ها در فعالیت‌های اقتصادی زمانی امکان‌پذیر است که در تعاملات اقتصادی با حفظ ارزش‌ها، امکان دسترسی به بازارهای اخلاقی مقدور شود و این امر همواره در سیاست‌های اقتصادی در هر کشور، مشخص و همواره پیامدهایی را به دنبال خواهد‌داشت. کشورها برای حضور در اقتصاد جهانی نمی‌توانند نسبت به اخلاق کسب و کار و بازارهای اخلاقی بی‌توجه باشند زیرا روند جهانی شدن بسیاری از مسائل و موضوعاتی که در گذشته در یک یا دو جامعه محدود می‌شد، امروز به جوامع دیگر منتقل می‌کند و به عبارت دیگر اخلاقیات به سهولت از مرزها می‌گذرند. اکنون دنیا به بازارهای اخلاقی توجه زیادی دارد و بازارهای اخلاقی نیز، به سرمایه‌گذاری‌ها با توجه به مسائل زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی و... توجه دارد و این امر در حال رشد است. از منظر نهادها و سیاست‌های اقتصادی، اعتمادسازی به منزله یک رفتار اخلاقی است و دولت‌ها باید تلاش کنند با رویکردی صادقانه، با مردم برخورد‌نموده و ارائه اطلاعات نامتقارن و غیرشفاف به مردم را کاهش دهند. این عمل علاوه بر جهت‌گیری سیاسی- اقتصادی، به منزله یک رفتار اخلاقی است. اعتمادسازی فرآیندی هزینه‌بر، زمان‌بر و نیازمند رفتار مستمر اخلاقی است، از طرف دیگر از بین بردن اعتماد، کاری بسیار سهل و آسان است. در یک نظام اقتصادی هر میزان این نظام توسعه‌یافته‌تر باشد، اطلاعات در آن متقارن‌تر و شفافیت آن بیشتر است. اتخاذ سیاست‌های اقتصادی گوناگون همیشه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت و به همین دلیل در اندازه‌گیری توانایی موفقیت اقتصادی، سیاست جلب رضایت مصرف‌کنندگان، باید در اولویت قرار گیرد. با این حال برای ارزیابی سیاست‌های اقتصادی- اخلاقی، مقایسه شاخص‌های آن لازم و از ابزار پیشرفت حکومت‌هاست. در این مقاله با توجه به 6 مؤلفه بازارهای اخلاقی، ایران را با 6 کشور جنوب‌غرب آسیا، مصر، قزاقستان، عربستان، ترکیه، امارات و پاکستان در موضوعات توسعه پایدار، سرمایه اجتماعی، کیفیت زندگی، حکمرانی خوب (نظام تدبیر مناسب)، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها و اقتصاد زیرزمینی مقایسه نموده و نتایج زیر به دست آمده است:
1- شاخص توسعه پایدار: بررسی وضعیت توسعه پایدار و آینده آن در جهان با توجه به آمار و ارقام کنونی و پیش‌بینی‌ها، بسیار نگران‌کننده است به طوری‌که با رشد 67 درصدی جمعیت در سال 2050 نسبت به سال 2000 و بالا رفتن میزان مصرف انرژی‌های اولیه بین 43 تا 148 درصد و انتشار گاز co2 بین 22- تا 134 درصد در همان دوره زمانی، حاکی از اثرات تخریبی قابل توجه انسان بر محیط‌زیست پایدار خواهد بود که نیاز به بازارهای اخلاقی در حوزه‌های مختلف، به ویژه مسائل زیست‌محیطی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت‌ها را افزایش می‌دهد. لازم است در رابطه با رشد اقتصادی، محدودیت‌هایی در استفاده از منابع و رشد جمعیت قائل شد و به نابودی اکولوژیکی توجه نمود. همچنین دنیا باید مطمئن شود که دسترسی عادلانه به منابع محدود باید وجود داشته باشد.
2- شاخص عملکرد محیط‌زیست: ایران در سال 2008 دارای رتبه 67 بین 149 کشور جهان و رتبه نخست بین 7 کشور منطقه بود که این امر نشان‌دهنده بهبود وضعیت ایران نسبت به سال 2006 در منطقه است اما پیش‌بینی روند آن در سال 2010 حاکی از بدتر شدن وضعیت ایران در جهان و منطقه است.
3- سرمایه اجتماعی: محاسبات مربوط به شاخص‌های سرمایه اجتماعی هنوز به صورت کامل و فراگیر در بین تمام کشورهای دنیا انجام نشده است و آمار و اطلاعات آن برای ایران و اکثر کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی موجود نیست.
4- شاخص کیفیت زندگی: به طور کلی این شاخص در تمام هفت کشور منتخب سند چشم‌انداز از وضعیت نامناسبی برخوردار است و ارقام شاخص، فاصله زیادی تا حداکثر آن یعنی رقم 100 دارد. ایران از نظر شاخص کیفیت زندگی، طی سال‌های مورد بررسی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست و نیازمند توجه جدی در برنامه‌ریزی‌های کشور است.
5- حکمرانی خوب: 6 شاخص تشکیل‌دهنده شاخص کلی حکمرانی خوب عبارتند از: «حق اظهارنظر و پاسخ‌گویی»، «پایداری سیاسی و نبود خشونت/ تروریسم»، «اثربخشی دولت»، «کیفیت مقررات تنظیمی»، «حاکمیت قانون» و «کنترل فساد». وضعیت ایران و کشورهای مهم منطقه آسیای جنوب غربی در مورد اکثر 6 شاخص تشکیل‌دهنده حکمرانی خوب، نامطلوب ارزیابی شده است.
6- مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها: محاسبات مربوط به شاخص‌های مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها هنوز به صورت کامل و فراگیر در بین بسیاری از کشورهای دنیا از جمله ایران انجام نشده است. از این رو شرکت‌های ایرانی از نظر مسئولیت‌پذیری، مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار نگرفته‌اند.
7- اقتصاد زیرزمینی: به منظور اخلاقی شدن هر‌چه بیشتر اقتصاد، دولت باید با اتخاذ سیاست‌هایی که به اعتماد عمومی بیشتر مردم نسبت به سیاست‌های دولت، کاهش تعداد نهادهای موازی، بهبود سیستم بانکداری کشور، ثبات مناسب در قوانین و مقررات، اصلاح سیستم‌های مالیاتی، افزایش سهم زنان در اشتغال رسمی و استفاده از ابزارهای پولی و مالی پیشرفته‌تر در راستای کاهش حجم اقتصاد زیرزمینی، گام‌هایی مؤثربر دارد؛ در غیر این صورت، چشم‌انداز اقتصاد ایران از نظر این شاخص مناسب ارزیابی نمی‌شود. با ملاحظه روند اکثر مؤلفه‌های مؤثر بر اقتصاد بازارهای اخلاقی در می‌یابیم که چشم‌انداز ایران از نظر موضوع مورد بررسی، مثبت ارزیابی نمی‌شود و لزوم توجه را در این حوزه نمایان می‌سازد.
خبرآنلاین
چند تا لطیفه از غضنفر