جواب مسابقه روزانه راسخون -18اسفند ماه 1387 جمله «والله اسلام همه اش سیاست است » از کیست ؟

محتوای انقلاب اسلامی در اندیشه امام خمینی(ره)

اشاره:
فلسفه سیاسی انقلاب اسلامی ایران، با فلسفه سیاسی امام- رحمه الله - پیوندی ناگسستنی دارد؛ چرا كه اصول و آئین سیاسی اش بر آراء و اندیشه های امام مبتنی است. قوام این نظام سیاسی به دوام اندیشه های سیاسی امام بازمی گردد.
برای اینكه معیار درست و واقعی داشته باشیم و از طریق آن، به سنجش و تطبیق بپردازیم، صحیح ترین راه و منطقی ترین روش، بازخوانی و تدوین دقیق اندیشه های امام از بدو تا ختم است. در یك نگاه كلی، اصول و آئین زیر،[1] نماد اساسی فلسفه سیاسی امام است؛ كه به نحوی محتوای بنیادین انقلاب اسلامی و چارچوب عملی سیستم سیاسی - جمهوری اسلامی نیز به شمار می رود:
1- حاكمیت قوانین الهی؛
2- حاكمیت مردم بر سرنوشت خویش و نقش بنیادین آنان در تمام امور كشور(از رهبری تا دهداری)؛
3- رهبری فقیه عادل و عالم؛
4- اصل خدمت نه ریاست و سلطه؛
5- ابتناء و اتكای نظام سیاسی اسلامی به رای مردم؛
6- لغو هرگونه امتیاز، انحصار و اشراف؛
7- نفی هرگونه استبداد، زور و دیكتاتوری؛
8- آزادی به عالی ترین و طبیعی ترین شكل؛
9- منع هر گونه شخصیت محوری و بت سازی؛
10- رعایت حقوق همه مردم؛
11- نظارت مردم در تمام مراحل سیاسی و حضور واقعی مردم در تمام صحنه ها؛
12- تاكید بر اصل انتخاب و میزان بودن رای مردم؛
13- عدالت اجتماعی؛
14- نفی و مقابله هرگونه سلطه طلبی و سلطه پذیری در بعد خارجی و داخلی؛
15- مبارزه با ظلم و ستم و استكبار؛
16- تاكید برشناختن و شناساندن اسلام ناب محمدی (ص) و رد هرگونه تحجر، مقدس مآبی و نفی اسلام آمریكایی؛
17- وحدت میان همه نسلها و قشرها و فرق؛ خصوصا دو مركز مهم دانشگاه و حوزه.
بدین لحاظ، فراموش نكردن و زیر پانگذاشتن اندیشه های مترقی، نجات بخش و معزانه امام خمینی(س) یكی از شرایط مهم حفظ نظام سیاسی مستقر و پاسبانی از محتوای واقعی و حقیقی آن است. بازخوانی و قرائت همراه با تانی اندیشه های سیاسی امام، كه در طول اقامتشان در فرانسه مطرح شده است، از اولویت بیشتری برخوردار است. به دلایل مختلف، تبیین نظریات ایشان در این دوره، مهم است؛ اول اینكه، اصلی ترین آرای سیاسی و غایت اصلی فلسفه سیاسی اش در این دوره مطرح و در دوره های بعد تكمیل شده است. دوم آنكه، این دوره از اندیشه های امام دو خصوصیت منحصر به فرد دارد؛ یكی، ارائه دلایل سیاسی برای نفی رژیم سلطنتی و دیكتاتوری؛ دوم، بیان آراء و نظریات سیاسی برای استقرار نظام سیاسی اسلامی و ترسیم سلوك و غایت آن. سوم اینكه، اندیشه های امام را قبل از استقرار حكومت جدید و كسب قدرت سیاسی می نمایاند و لذا به خوبی نشان می دهد كه امام به عنوان رهبر مردم ایران، چه اهداف و غایاتی برای استقرار یك نظام سیاسی جدید و انحلال رژیم استبدادی شاه دارد. چهارم اینكه، امام در این دوره چهار ماهه (14 مهر57 تا 11 بهمن 57)[2] برخلاف دوره های قبل و بعد از آن، مورد پرسش خبرنگاران مختلف جهان واقع شدند و به مهمترین سؤالات سیاسی و حساس ترین مفاهیم سیاسی پاسخ دادند. (113 مصاحبه مطبوعاتی، به جز پیامهای مكتوب و سخنرانیها) [3]
نگارنده این مقاله، عزم آن دارد تا خلاصه و فشرده اندیشه های امام در این دوره پرالتهاب و بحرانی را مورد بررسی قراردهد. برای رعایت دقت و تامل لازم و تدوین صحیح و عملی، تمام آراء و نظریات امام اعم از مصاحبه ها، اعلامیه ها، پیامها، سخنرانیها و نیز اغلب حوادث و تحلیلهای این ایام را مطالعه و فیش برداری نموده و در نهایت آن را در 10 فصل تدوین كرده است و اینك خلاصه آن را به صورت زیر ارائه می نماید.
مهمترین مفاهیم و مسائلی كه امام در پاریس مطرح نمودند، شامل موارد زیر است: [4]
1- نقد و نفی نظام سلطنتی؛ 2- قرائت و تفسیر امام از اسلام به عنوان دین دنیا و آخرت؛3- ابعاد نهضت اسلامی ایران؛ 4- غایات و خواسته های انقلاب اسلامی؛ 5- ماهیت و خصوصیات حكومت اسلامی؛6- حق حاكمیت مردم؛7- آزادی؛ 8- نقش امام و روحانیون در حكومت اسلامی.
در اینجا به موارد مذكور می پردازیم.
اول - نقد و نفی نظام سلطنتی
هر چند امام، برچیده شدن «نظام شاهنشاهی » و «سلطنتی » را در دوران حضور خود در نجف و قبل از آن در ایران، مطرح نموده و بر آن تاكید می كردند؛ ولی در این ایام بیشتر و قاطعتر بر آن پای می فشارند. اگر در سال 49 صلاح می دیدند تا جمله نفی سلطنت را از پیام خود به حجاج بیت الله الحرام حذف بكنند، اینك در اوج مبارزه، بر نظریه سیاسی اش به عنوان آئین مبارزه تاكید می كنند. نه تنها بر نفی رژیم سلطنتی تاكید می كنند؛ بلكه به نقد دیدگاهی می پردازند كه به انحای مختلف فقهی یا سیاسی معتقد به حفظ سلطنت و رعایت قانون اساسی و اجرای مشروطیت هستند:
«موافقت با نظام شاهنشاهی چه به صراحت و چه به وسیله طرحی كه لازمه اش بقای آن است، خیانت به اسلام و قرآن كریم و مسلمین و ایران است و هر كس با هر اسم با آن موافقت نشان دهد مطرود و اجتناب از آن لازم است.» [5]
لذا در پاسخ به نامه آیت الله مرعشی با صراحت می نویسند: «ما همه موظف هستیم كه از پا ننشینیم تا سقوط سلسله بی حیثیت پهلوی.» [6]
استدلال امام این است كه سلطنت، مساوی «استبداد و قلدری » است و لذا حكومتی عادلانه نیست: «اصل سلطنت هم از اول یك چیز سهل بود. از اول معنا نداشته است... سلطنت مساوی با استبداد و قلدری و دیكتاتوری است.» [7] از نظر امام، رژیم سلطنت، هم در اساس با فلسفه سیاسی اسلام در تضاد است وهم از حیث عملكرد و رفتارها مخالف آئین انسانیت و سیاست است.
یكی دیگر از دلایل اصلی مخالفت امام با اصل سلطنت و نظام سلطانی و شاهی، این است كه این نوع نظام سیاسی به «آرای ملت » اتكا ندارد: «من مخالف اصل سلطنت و رژیم شاهنشاهی ایران هستم به دلیل اینكه اساسا سلطنت نوع حكومتی است كه متكی به آرای ملت نیست.» [8] در فلسفه سیاسی امام، حكومتی كه رای مردم و حق انتخاب آنان را نادیده بگیرد، حكومت نامشروع است و حكومت محمدرضا پهلوی چنین حكومتی بود. امام خواستار حكومتی بود كه در سایه آن، مؤلفه های اصلی و اساسی فلسفه سیاسی اش تجلی یابد:
«خاندان پهلوی... كه با دیكتاتوری بر ایران حكومت می كنند... هرگونه فریاد آزادی خواهی و اعتراض به دیكتاتوری را با سرنیزه خاموش كرده اند... آزادی به تمام معنا از مردم سلب شده است. هیچ گاه مردم حق انتخاب نداشته اند... گویندگان و نویسندگان یا كشته شده اند و یا زندانی هستند و یا ممنوع از گفتن و نوشتن. مطبوعات را از نوشتن حقایق محروم كرده اند و در یك كلمه تمامی مبانی بنیادی و دموكراسی را نابود كرده اند... ما كه خواستار حكومت اسلامی هستیم، در سایه آن، به همه این جنایتها و خیانتها پایان داده می شود.» [9]
با این تلقی، امام با قاطعیت می گویند: «رژیم سلطنتی... خلاف حقوق بشر است... رژیم سلطنتی فاسد است همه اش ». [10]
و در نگاه امام، چنین حكومتی اولا؛ طاغوتی است و ثانیا؛ اطاعت از آن، حرام است. [11] اندیشه جایگزین امام این است كه «باید اختیار دست مردم باشد.»؛ [12] لذا «هر اجتماعی، حق اولی اش این است كه خودش انتخاب بكند یك چیزی را كه راجع به مقدرات مملكت خودش است.» [13] امام معتقد است با روی كار آمدن رضاخان رژیم پهلوی «سه اصل اسلامی در امر حكومت » را پایمال نمود: «اول؛ لزوم عدالت در حاكم اسلامی و دوم؛ اصل آزادی مسلمین در رای به حاكم و تعیین سرنوشت خود و سوم؛ اصل استقلال كشور اسلامی از دخالت اجانب و تسلط آنها به مقدرات مسلمین.» [14]
نكته اساسی این است كه امام، اندیشه سیاسی اش را در فضایی مصلحتی مطرح نمی كردند تا از آن بهره برداری سیاسی بكنند. یكی از خصوصیات مهم امام، این بود كه هرگز در چنگ رویدادها نبودند؛ بلكه رویدادها در مهار او بود. از این رو، وقتی به قدرت هم می رسند(یعنی مردم می خواهند تا ایشان محور نظام باشند)، باز هم با همان شدت و علاقه می گویند: «هرگز اجازه ندهید كه عده ای معدود چون گذشته تلخ استبداد بر شما حكومت كنند، اصل دموكراسی اسلامی (را)فراموش نكنید.»؛ [15] چرا كه از مؤلفه های بنیادین فلسفه سیاسی امام این است كه حكومت با زور و سرنیزه ممكن نیست؛ «فتح قلوب» مهم است. [16]
دوم - اسلام حكومت و برنامه دارد:
امام اعتقاد داشتند كه «اسلام تز دارد، برنامه دارد... برای حكومت اسلامی دستور دارد، برای تشكیلاتش دستور دارد... برای تحرك جامعه دستور دارد.» [17] امام با صراحت می گویند: «این غفلت كردن از اسلام بود كه اسلام را به یك ورق شناخته بودند... این دو طائفه [18] اسلام را به تمام معنا نشناختند كه اسلام چی است. اسلام، نه دعوتش به خصوص معنویات است و نه دعوتش، به خصوص مادیات است؛ هر دو را دارد. یعنی اسلام و قرآن كریم آمده است كه انسان را به همه ابعادی كه انسان دارد، بسازند او را، تربیت كنند او را.» [19] به همین دلیل نوید؛ می دهد: «آن رژیمی كه ما می خواهیم یعنی: «اسلام، اسلامی است كه در آن «دموكراسی مندرج است و مردم آزادند» [20] و لذا «والله اسلام، تمامش سیاست است »، از شعارهای محوری امام می شود:
یكی دیگر از مبانی اسلامی امام، این است كه خاستگاه اسلام را «ضعفا» و پابرهنه ها و محرومین می داند كه هم بر تمام اغنیا برتری دارند و هم به لحاظ كیفی بر آنها امتیاز: «اسلام از توی ضعفا پیدا شده است.

[1] . هر كدام از موارد17گانه، به سخنان و آرای صریح و روشن امام مستند است كه برای رعایت اختصار، ذكر نگردید.
[2] . امام ساعت 18 روز جمعه 14 مهر1357 وارد پاریس شدند و چهار ماه بعد در ساعت 30/9 صبح روز جمعه 12بهمن‏1357 به ایران بازگشتند.
[3] . مصاحبه های امام در پاریس - نوفل لوشاتو - در كتاب «طلیعه انقلاب اسلامی‏» جمع‏آوری شده و نیز در جلدهای 1و2و3 صحیفه نور آمده است.
[4] . امام به موارد دیگری هم پرداختند؛ ولی از حوزه بحث ما خارج است؛ از جمله، مبارزه با استكبار و استعمار و قدرتهای مداخله گر مانند: امریكا، شوروی سابق و انگلیس و اسرائیل.
[5] . ر. ك: صحیفه نور، ج 1، ص 590. امام در اینجا نظرات «آیت الله‏» شریعتمداری و نیز پیشنهاد مرحوم بازرگان و میناچی را نقد می كنند.
[6] . ر. ك: همان، ص 601 و نیز مراجعه كنید به خاطرات هاشمی رفسنجانی‏دوران مبارزه، زیر نظر محسن هاشمی، مركز نشر معارف انقلاب، تهران،1376،ج 1،ص‏133-134.
[7] . ر. ك: كوثر(مجموعه سخنرانی های حضرت امام خمینی )، جلداول، ص‏506.
[8] . ر. ك: همان،ص‏506.
[9] . ر. ك: همان، صص‏549 -550.
[10] . ر. ك: كوثر، جلد سوم، ص 212. امام این مطلب را یك روز پس از ورود به تهران در13 بهمن‏1357 مطرح نمودند.
[11] . كوثر، جلد 2، صص 285 -287.
[12] . صحیفه نور، ج 2، ص 554.
[13] . ر. ك: كوثر، جلد3، ص 315. سخن امام به مناسبت‏بازگشایی مدارس در 1/12/1357 یعنی ده روز پس از پیروزی انقلاب.
[14] . ر. ك: صحیفه نور، جلد 1، ص‏99. سخنی از امام در دوم فروردین‏1343. همچنین امام در سخنرانی 11/9/1341 پس از لغو تصویب نامه انجمنهای ایالتی و ولایتی فرمودند: «ای دولتها !ای بیچاره ها !فتح مملكت كه چیزی نیست، فتح قلوب مهم است.» (ر. ك: صحیفه نور، ج اول، ص‏49).
[15] . ر. ك: صحیفه نور، ج 21و نیز كتاب تبیین، شماره 10.
[16] . سخنی از ناپلئون بناپارت.
[17] . كوثر، جلد 1، صص 271- 272.
[18] . منظور امام متحجرین و متجددین افراطی است.
[19] . كوثر، جلد 2، ص‏7.
[20] . صحیفه نور، ج‏3، ص‏43.