کاخ شاهنشاه اردشير پاپکان
در 104 کیلومتری از شهر شیراز و جنوب غربی آن شهر و 20 کیلومتر بعد از فیروز آباد
قرار دارد کاخ اردشیر یا همان آتشکده نام دارد . استخری جغرافی نویس سده
چهارم قمری مینویسد آتشکده برزگ کاریان نزدیک برکه ی جور و آن را بارین خوانند .
ایرانشناسان این مکان را کاخ اردشیر دانستند . این آتشکده ( کاریان ) یا همان
آذرفنبغ یکی از آتشکده های بزرگ دوره ساسانی و ویژه موبدان بزرگ بوده است .
این بنا شامل سه تالار گنبد دار بسیار بلند که دو تالار آن تقریبا سالم و سومی نیمه
ویران است . این کاخ دارای حیاط و شمار زیادی اتاق و ایوان است .
مصالح بکار رفته شده در آن سنگ لاشه و ملات گچ است . که بعد از گذشت بیش از
1800 سال هنوز پابرجاست . ارتفاع و ابعاد این کاخ و تالارهای آن به گفته تاریخ
شناسان در زمان خود بی نظیر و برای نخستین بار در جهان بوده است .
برکه ای جوشان جلوی بنا بوده است که با پلکانی به داخل آن راه میافتند
اردشير پس از گسترش فرمانروائي خود در خاك پارس و كرمان و نواحي كرانه درياي
پارس، پيش از شكست اردوان پنجم واپسين شهريار اشكاني، در فيروزآباد كاخ و
آتشكده‌اي بساخت. كاخ فيروزآباد نخستين بناي طاقدار سبك ايراني و كار معماران و
مهندسان ايراني است كه از دوره‌هاي باستاني بجا مانده است و در اين شهر بهتر ا
ز هر جاي ديگر معماري عالي زمان ساسانيان را مي‌توان بخوبي ديد و شناخت.
پس از آن در سروستان و بيشاپور كازرون، البته پس از ايوان و طاق مدائن
اردشير شهرهاي ديگري در حوزه شاهنشاهي ايران ساساني ساخته است،
كه در تاريخ بلعمي چند تائي از آنها را باين شرح نام برده است: «به پارس شهر جور
و آنرا «اردشير خوره» نام كرد، و شهري ديگر بنام «رام اردشير» و ديگر هم آنجا نام
وي «ريواردشير»، و بناحيت اهواز شهري بنا كرد نام او «هرمز اردشير» و آنرا
«سوق‌الاهواز» خوانند، و به سواد شهري بنا كرد نام آن «به اردشير» و آن به عربي
«مدائن» است و «ايساباد اردشير» و آنرا «كرخ ميسان» خوانند و به بحرين شهري بنا
كرد نام آن «بوذر اردشير» و امروز آنرا خّره خوانند». فردوسي شهرهاي اردشير را
اينطور بيان كرده است..
هوا خوشگوار و بر از آب كش
به گيتي مرا شارسان است‌شش
هوا مشكبوي و به جوي آب‌شير
يكي خوانده‌ام خّره اردشير
گر آن بر سوي پارس كردم‌گذر
چو رام‌اردشير است شهري‌دگر
كه گردد زيادش ، جوانمرد پير
دگر شارسان اورمزد اردشير
پر از مردم و آب و سود و زيان
كزو تازه شد كشور خوزيان
پر از باغ و پر گلشن و آبگير
دگر شارسان بركه اردشير
پر از چشمه و چارپا و نبات
دود ربوم بغداد و آب فرات
چو از من سخن بشنوي يادگير
كه خواني بنا پادشاه اردشير
چند تا لطیفه از غضنفر